50e sterfdag Marcel Minnaert
Op 26 oktober is het precies vijftig jaar geleden dat prof. dr. Marcel Minnaert overleed. Minnaert was een internationaal bekende Utrechtse hoogleraar sterrenkunde. Op Sonnenborgh deed hij baanbrekend spectroscopisch onderzoek naar de zon. Van 1937 tot 1963 was hij ook directeur van de sterrenwacht.
Marcel Gilles Jozef Minnaert (1893-1970) werd geboren in het West-Vlaamse Brugge in een liberaal lerarengezin. Dankzij zijn talent promoveerde hij al in 1914 in Gent in de biologie, op het effect van licht op planten. Hiervoor kreeg een belangrijke onderscheiding.
Al van jong af aan was Minnaert uitgesproken Vlaamsgezind: hij kwam op voor de Nederlandse taal in België, met name aan de Gentse universiteit waar nog veel Frans gesproken werd. Tijdens de bezetting van België in de Eerste Wereldoorlog werkte hij samen met de door de Duitsers opgerichte Nederlandstalige Vlaamsche Hoogeschool. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog vervolgde België hem om deze actie en vluchtte hij naar Nederland. Hij ging werken aan de Universiteit Utrecht, waar hij hoogleraar in de sterrenkunde werd met als specialisme de zon en haar verschijnselen.
Onderzoek naar de zon
In 1937 werd Minnaert directeur van Sonnenborgh. Hij stond erop dat hij de drie verdiepingen tellende zonnespectrograaf mee mocht nemen van het laboratorium op de universiteit naar de sterrenwacht. Met deze meetopstelling deed Minnaert metingen aan de zon – in die tijd uniek. Hij achterhaalde de elementen waar de zon uit bestaat (inmiddels basiskennis). Dat leidde onder andere tot zijn wereldberoemde Utrecht Atlas en het veel geciteerde The Solar Spectrum. Zijn werk op Sonnenborgh was van grote invloed op de astronomie.
Prof. dr. Kees de Jager, ook oud-directeur van Sonnenborgh en inmiddels 99 jaar, promoveerde in 1952 bij Minnaert op het zonnespectrum, met name over de waterstoflijnen daarin. De Jager beschrijft Minnaert als een buitengewoon aardige docent die geweldig college kon geven, een didacticus pur sang
Kees de Jager over Minnaert
Kees de Jager vertelt over zijn voorganger en leermeester Minnaert. Hij begint bij zijn eerste college in Utrecht als student wis-, natuur- en sterrenkunde, gegeven door Minnaert, op Sonnenborgh. Filmfragment uit "Het leven van een beroemde Utrechter Kees de Jager (Utrecht 2011)" van Henny Ram.
Colleges in een kamp
In de dertiger jaren verminderde Minnaerts aandacht voor het Vlaamse activisme. Hij ging eerder de communistische en pacifistische kant op. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij samen met andere vooraanstaande Nederlanders opgepakt door de Duitsers en in een interneringskamp gezet. Daar gaf hij colleges sterrenkunde aan zijn medegevangenen.
Eind jaren dertig publiceerde Minnaert het driedelige populairwetenschappelijke Natuurkunde van het vrije veld. Hierin beschreef hij alledaagse natuurkundige waarnemingen en hun verklaringen: van de kringen om de zon tot het zingen van telegraafdraden, onweer, bliksem, eb en vloed, druppelvorming en het ontstaan van nevel en dauw. De drie delen zijn te bekijken en te lezen in de bibliotheek van Sonnenborgh.
Weerchallenge
Studium Generale van de Universiteit Utrecht eert Minnaert deze maand in de Weerchallenge: een project waarin weerman Peter Kuipers Munneke je in een serie vlogs kennis laat maken met de wetenschap achter het weer. Bekijk alle vlogs via de site van Studium Generale.
Minnaert over het zonneonderzoek
Marcel Minnaert legt uit hoe het zonneonderzoek op Sonnenborgh er aan toe ging. Samen met zijn medewerkers onderzocht hij de chemische samenstelling van de zon met de zonnespectroscoop die nu nog te zien is in Sonnenborgh. Fragment uit het BRT programma 'Ten huize van...', 1970.