Utrecht, 19 december 2025

Steden krijgen steeds vaker te maken met hittestress als gevolg van klimaatverandering. Langdurige warmteperiodes hebben grote impact op gezondheid, leefbaarheid en sociale gelijkheid. Toch ontbreekt het nog vaak aan gedetailleerde en consistente meetgegevens om het stedelijk klimaat goed te monitoren.

Met het project UTMOST – Utrecht Meteorological Open Science Testbed bundelen wetenschap, maatschappelijke organisaties, burgers en overheden hun krachten om dit probleem aan te pakken.

UTMOST ontwikkelt een open en duurzame infrastructuur waarin meteorologische metingen van burgers centraal worden verzameld, gestandaardiseerd en gecombineerd met professionele meetnetten. De focus ligt op de regio Utrecht, maar het project is nadrukkelijk ontworpen om in de toekomst op te schalen naar andere steden en regio’s.

Burgerwetenschap als sleutel tot detail
In stedelijke gebieden kunnen temperatuur en hittebelasting sterk variëren binnen korte afstanden. Metingen van burgers – bijvoorbeeld via weerstations in tuinen, op balkons of bij scholen – zijn daarom onmisbaar om deze lokale verschillen zichtbaar te maken. Tot nu toe waren zulke burgerinitiatieven echter vaak versnipperd: data werden in verschillende formaten opgeslagen en waren lastig te combineren of duurzaam te bewaren.

UTMOST doorbreekt deze fragmentatie door te werken met het Community Science Data Interchange Format (CSDIF), een open standaard voor het uitwisselen van citizen science-data. Hierdoor blijven burgers eigenaar van hun metingen, terwijl de data tegelijkertijd beter vindbaar, toegankelijk en herbruikbaar worden voor onderzoek en beleid.

Gedetailleerde hittekaarten voor stad en beleid
Een belangrijk resultaat van UTMOST is de ontwikkeling van gedetailleerde hittekaarten voor de regio Utrecht. Deze kaarten combineren burgerwaarnemingen met metingen van professionele netwerken, zoals die van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI). Ze laten zien welke buurten het sterkst opwarmen en waar hittestress het grootst is.

Deze inzichten zijn waardevol voor burgers, gemeenten, gezondheidsinstanties en veiligheidsorganisaties. Ze ondersteunen beter onderbouwd beleid op het gebied van klimaatadaptatie, stedelijke inrichting en bescherming van kwetsbare groepen, en dragen bij aan een rechtvaardiger omgang met de gevolgen van klimaatverandering.

Open science en publieksbetrokkenheid
UTMOST volgt strikt de principes van open science. Alle ontwikkelde software is open source en vrij beschikbaar. De gegenereerde datasets en kaarten worden langdurig opgeslagen en publiek toegankelijk gemaakt via het KNMI Data Platform. Daarmee stimuleert het project transparantie, samenwerking en hergebruik van data.

Publieksbetrokkenheid speelt een centrale rol. Sonnenborgh Museum ontwikkelt een interactieve ‘field lab’-opstelling waarin bezoekers kunnen zien hoe het stadsklimaat werkt, waar hitte zich ophoopt en welke maatregelen – zoals vergroening – effect kunnen hebben. Zo wordt complexe klimaatdata begrijpelijk en relevant voor een breed publiek.

Breed consortium van partners
UTMOST wordt uitgevoerd door een sterk consortium van partners:

· Universiteit Utrecht (IMAU) – projectleiding, wetenschappelijke analyse en softwareontwikkeling

· Meet Je Stad / Milieucentrum Utrecht – coördinatie van burgerparticipatie en community building

· Sonnenborgh Museum – publieksoutreach en interactieve tentoonstelling

· Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) – centrale datahub, kwaliteitsborging en publicatie van data

· Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) – advisering en koppeling aan gezondheid en luchtkwaliteit

· Samen Meten aan de Leefomgeving (SMAL) Zeist en Meet Je Stad Amersfoort – ontwikkeling en documentatie van het dataprotocol. Advisering vanuit uitgebreide ervaring met burgerdata van de leefomgeving via Samen Meten www.samenmeten.nl

Naar een toekomstbestendige infrastructuur
Met een looptijd van twee jaar legt UTMOST de basis voor een duurzame samenwerking tussen burgers en kennisinstellingen. Het project laat zien hoe lokale meetinitiatieven kunnen uitgroeien tot een robuuste open infrastructuur voor stedelijk klimaatonderzoek. Daarmee levert UTMOST niet alleen nieuwe kennis op, maar ook concrete handvatten voor een koelere, gezondere en leefbaardere stad.